İSLÂM HUKUKUNA GİRİŞ Ünite 6 ÖZET

Giriş

Kur’an ayetleri ve Hz. Peygamberin sözleri genel olarak

bir düzenleme içeren söz veya metin anlamında “nass”

diye isimlendirilir. Nasların sayıca sınırlı, hukuki ihtiyaç

ve sorunların sınırsız denilebilecek sayı ve çeşitlilikte

olması, bu sınırlı nasların, sınırsız ve çok çeşitli hayat

olaylarına nasıl yetişeceği, bu naslarda çözümü açıkça yer

almayan problemlerin nasıl çözüleceği sorusunu gündeme

getirmiştir. İşte ictihad, sınırlı nasların sınırsız hayat

olaylarına nasıl yeterli olacağı sorusunun cevabı olarak

ortaya çıkmıştır. İctihad her halükarda naslar üzerinden

yürütülen bir faaliyet olmakla birlikte esas itibariyle insan

aklının ve birikiminin devreye girdiği beşeri bir faaliyettir.

İctihadın Doğuşu ve Kavramsal Çerçevesi

İctihadın, fıkıh usulünün temel kavramlarından biri haline

gelip konu etrafında zengin doktriner tartışmaların

doğması mezheplerin teşekkül ettiği dönemdeki fıkhî

gelişmelerin ürünüdür. Hz. Peygamberin ictihad etmek

durumunda olmadığını, onun tüm sözlerinin vahiy

kaynaklı olduğunu savunanlar açısından ise ictihad

sürecinin gerçek başlangıcı vahiy sürecinin

tamamlanmasından sonradır.

Kimi usulcüler, Hz. Peygamber’in şer‘î hükümlere ilişkin

açıklamalarının tıpkı Kur’an gibi vahiy mahsulü olduğunu,

kimileri de re’y ve ictihaddan kaynaklanmasının mümkün

bulunduğunu ileri sürmüştür.

.Bu ihtiyaç, “re’y ictihadı”

kavramını gündeme getirdi. Re’y ictihadı kavramıyla ifade

edilen bu anlayışla birlikte teşrî‘ sürecine belli sınırlar

içerisinde akıl da katılmış oluyordu.

İctihadın Meşruiyetinin Temellendirilmesi

Sünnî, Mutezilî ve Şiî bütün fıkıh mezhepleri arasında

hükmün Allah’a ait olduğu, bütün hükümlerin insanların

maslahatlarını sağlamak için konulduğu, karşılaşılan her layın hükmünün naslarda doğrudan (nassen) veya dolaylı

biçimde (delaleten) bulunduğu ve din hususunda delilsiz

konuşmanın yanlış olduğu konularında görüş birliği

vardır.

Sünnî mezhepler, boyutu konusunda farklı düşünseler de

re’yin, daha sonraki kavramlaştırmasıyla ictihadın, dolaylı

olarak mevcut olan hükümlerin bulunup çıkarılmasının

yöntemi olarak kabulünü bir gereklilik olarak görürler.

Büyük ölçüde Ebû Hanîfe ve İmam Mâlik’in öncülük

ettiği ve geniş anlamıyla istihsân ve ıstıslâhın da dahil

olduğu re’y ictihadını İmam Şâfiî daraltarak ictihad

faaliyetini kıyasa eşitlemiştir.

İctihadın Mahiyeti, Konusu ve Hükmü

Hakkında kesin delil bulunmadığı için ictihada açık olan

ve hükmü ictihad yoluyla beyan edilen mesele, literatürde

müctehedün fîh veya ictihâdî mesele diye adlandırılır.

İctihad, konuyla ilgili bir nassın bulunmaması veya

karşılaşılan fıkhî meseleyi doğrudan düzenleyen, fakat

farklı biçimde anlaşılmaya müsait bir nassın bulunması

durumunda söz konusu olur. Bunun için de hakkında kesin

delil bulunan meseleler doğrudan ictihada açık olmamakla

birlikte ayrıntıları ictihada açık olabilir.